KURUDERE KÖYLERİ

Bu değişimlerden etkilenen topluluklar genelde imparatorluk içindeki yarı göçebe yaşayan kesimler olmuştur. Nitekim imparatorluk içinde yarı göçebe aşiretler sorun teşkil etmekteydi.  İmparatorluk bu yarı göçebe toplulukları iskanlaştırıp vergi verir durumuna getirmek istemekteydi. Bunun yanında yarı göçebe topluluklar yerleşik ahaliyle bir türlü anlaşamamaktaydı.

Hayvan sürüleri için yapılan otlak kavgaları, malların gasp edilmesi, eşkıya baskınları göçebe toplulukların oluşturdukları tehlikenin sonuçları arasındaydı. Bu durumdan temelden kurtulmak ve imparatorluğun uç bölgelerinde artan gayrimüslim tebaa sorununa karşı yarı göçebe toplulukları devletin serhat bölgelerine yerleştirme gayreti göstermeye başlamıştır. Bu yolla hem yarı göçebe topluluklar iskân edilip üretime dahil olacaktılar hem de gayrimüslim nüfusa karşı Müslüman kesimin nüfus üstünlüğü sağlanmış olacaktı. Osmanlı Devleti bu gerekçeler dahilinde

Ağrı, Erzurum, Kars, Ardahan

Bölgelerine sürüleriyle birlikte gelmiş göçerleri kontrol altına almak ve vergi alımını sağlamak için üretime dahil etme yoluna gitmiştir. Bu bölgeler arasında bulunan Kars-Kurudere bölgesi verimli arazilere sahipti. O bölgelere sürüleriyle birlikte giden, sürülerini yüksek platolarda otlatan aşiretlere mensup aileler kışları çevre köylerin etraflarında yerleşik hayata tekrar geçmekteydi. Bu yarı göçebe özellikler barındıran aşiretlerden olan topluluklar Kars-Kurudere bölgesine iskân edilmeye başlandı. Özellikle sürüleriyle bölgenin çayırlarında yazları yerleşen topluluklar kalıcı şekilde ikamet etmeye başlamış oldular. Bu durumu destekleyen devlet iskana açılan hazine arazilerini yarı göçebe topluluklar tarafından köy yerleşimi olacak şekilde yapılaşmasına müsaade etmiştir.

Kars-Kurudere köylerinin oluşum esasları sağlandıktan sonra köy nüfusları akraba toplulukları arasında dağıtılmıştır. Candan Badem’in Çarlık Rusyası Yönetiminde Kars Vilayeti adlı eserinde Rus arşivlerinden elde ettiği belgelere göre 1880’li yıllarda Kurudere köyleri ortalama 10-11 kişilik haneler şeklinde yaşamaktaydılar. Rus arşivlerinde Verimli (Hacı Mıho), Kocabahçe (Aloköy), Esenyazı (Tikoş), Küçükyusuf gibi köylerin isimleri geçmektedir. İsimleri zikredilen köylerin ortak özellikleri hem yakın akraba topluluk olmaları hem de bu köylerin ilk kez bu aileler tarafından oluşturulmuş olmasıdır. Nitekim aynı topluluk içinde olup eski köylere yerleştirilen ailelerde olmuştur. Bu köyler arasında Koyunyurdu (Berne), Akbaba (Ardos), Karakala (Karakale) gibi köylerde mevcuttur.

Kurudere köyleri ahalisi Osmanlı Devleti hakimiyeti altında olan

Kars bölgesinde ikamet ederken 93 Harbi olarak bilinen Osmanlı-Rus savaşı (1876-1877) ile Çarlık Rusya’sının egemenlik kurdukları bölgede kalmışlardır. Rus topraklarına dahil olan Kurudere köyleri yaklaşık 40 yıl Rusların kurdukları Kars Oblastına bağlı yaşamışlardır. Bu esnada savaştan dolayı bu köylerden Osmanlı Devleti topraklarına giden aileler olmuştur. Bu durum köylerin nüfuslarında azalmaya sebebiyet vermiştir. Fakat asıl göçler 1915 Ermeni Tehciri ve 1917 Rusya’da patlak veren Bolşevik Devrimi ile olmuştur. Bolşevik Devrimi sonucunda Ruslar çekildikleri bölgelere Ermeni milis kuvvetlerini yönlendirmiş ve büyük katliamlar yaşanmıştır. Yaşanan milis hareketler neticesinde 1917-1922 tarihleri arasında Kurudere

köylerinde yaşayan aileler kesim kesim köylerini terk etme yoluna gitmişlerdir. Osmanlı Devleti’ne ait güney topraklara göç eden aileler kendi aşiretlerine mensup olan yerlere Ağrı’nın ilçelerinde ve köylerinde yerleşim sağlamışlardır. Yaşanan bu olaylarda çok az aile Kurudere bölgesini terk etmemiş fakat çevredeki büyük köylere tutunmaya çalışmışlardır. Demografik yapısı sarsılan

Kurudere bölgesi 10 yıl süren göçler sonucunda

Ağrı’nın Merkez, Patnos, Tutak, Eleşkirt gibi yerleşim yerlerinde köylerde veya ilçe merkezlerinde ikamet etmişlerdir. 1923’te yeni kurulan Cumhuriyet ile Kurudere bölgelerinden göç edip güney bölgelere yerleşen aileler peyderpey geri gelmeye başlamışlardır. Kimi aileler gittikleri güney bölgelerden hemen gelmemiş bu dönüşler 1960’lı yılların başlarına kadar devam etmiş kimi aileler ise gittikleri güney bölgelerden dönmemişlerdir. Kurudere köylerinin büyük kısmı Badıllı aşiretinin Memani koluna mensupturlar.

Günümüzde Kurudere köylerinin ortak sorunları

18.03.1924 tarih ve 442 Sayılı Köy Kanunu’nda köylerde çevre korunması ile ilgili 13. maddenin 5. ve 6. fıkralarında her evin üstü kapalı ve kuyulu veya lağımlı bir tuvalet yapması, atıksuların ise yer altı ve yerüstü sulara karışmayacak şekilde kanalizasyonla uzaklaştırılması kanunla zorunlu olmasına rağmen buna yönelik herhangi bir altyapı çalışmasının olmadığı görülmektedir. Bu nedenle Kars Valiliği olan merkezi idareden Kurudere köylerinde kanalizasyon altyapısının oluşturulması, köy ana yollarının planlı şekilde genişletilmesi ve asfaltlanması, su ihtiyaçlarında yaşanan mevsimsel sorunların giderilmesi, mera arazilerini şahsi çıkarları için tarla yapmak veya var olan tarlasını büyütmek için meraların sürülmesine engel olunması, yayla kavgalarının barışçıl yollarla çözülmesi, köylerde ağaç ekiminin desteklenmesi ve organize şekilde yapılması, sağlık hizmetlerinin sağlık ocağı şeklinde köy içinde faaliyet gösterilmesi, kütüphane, spor alanları gibi çeşitli hizmetler beklemektedirler. Bu tür hizmetlerin kırsaldan kentlere yaşanan göçlerinde önünü keseceği düşünülmektedir.

Candan Badem’in ele aldığı Çarlık Rusyası Yönetiminde Kars Vilayeti adlı eserde Kurudere bölgesinde yaşayan halkın nüfusları (1886-1896-1906) 20 yıllık değişim baz alınarak tablo şeklinde verilmiştir.

Kurudere köylerinin bulunduğu alanda yer alan diğer köylerden olan Ağadeve köyünün 1886 senesindeki nüfusu 212, 1896 yılında 268, 1906 yılında 275 kişinin yaşadığı tespit edilmiştir. Berne diye geçen günümüzde ismi Koyunyurdu olan köyde Ermenilerin yaşadığı 1886 yılında 580, 1896 yılında 800, 1906 yılında 926 kayıtlı nüfus bulunmaktadır. Hacıhalil köyünde 1886 yılında 468, 1896 yılında 529, 1906 yılında 645 kişinin ikamet ettiği anlaşılmaktadır. Rum köyü olarak geçen Ardos-Artos (Akbaba) nüfusu 1886

yılında 533, 1896 yılında 754, 1906 yılında ise köyün nüfusunun 835’e çıktığı anlaşılmaktadır.

Kaynak : Dr. Sinan GİDER