Kars denildiğinde akla ilk gelen tarihi simgelerin başında Ani gelmektedir. Eski şehrin surları,
camisi, kilisesi, hamamları birçok insan için merak konusu olmuştur. Ani’nin tarih boyunca
geçirdiği evreler, hakimiyet mücadeleleri şehrin dönem içindeki konumunun önemini ve
renkli tarihini bizlere göstermektedir.

Ani’nin renkli tarihi üzerine pek çok eser kaleme
alınmış ve farklı bakış açılarıyla Ani değerlendirmeye tabi tutulmaya çalışılmıştır. Bu eserler
içinde Prof. Dr. Ahmet Kala’nın Anadolu’nun

İlk Selçuklu İslam Şehri Ani-Şehristan

İlk Selçuklu İslam Şehri Ani-Şehristan Adlı eseri özgün bir nitelik taşımaktadır. Eser 1064 tarihinin Türk tarihi açısından önemini,
Selçuklu şehir modelini temellendirerek aktarmaktadır.

Ani’nin tarihi incelendiğinde konum itibariyle bir geçiş güzergahında bulunmuş olması, güç
dengelerinin sıklıkla değişmesine sebep olmuştur.

Ani, pek çok devletin hakimiyet kurmaya
çalıştığı veya hakimiyet kurduğu özel bir bölgede bulunmuştur. Fakat özel bir konumda
olması şehrin pek çok yıkamada tanıklık etmesine sebebiyet vermiştir.

Bu durum bölgeye
Türk akınlarının başlamasıyla son bulmuş, yıkımlar yerini ihya ve inşa faaliyetlerine
bırakmıştır.

Türklerin Orta Asya’dan yaptıkları akınlarla birlikte

Ani’de yeni bir sürecin
başlangıcı olmuştur. Bu akınlar Selçuklular tarafından Anadolu’da yeni yurt edinme süreci ile
tesir etmeye başlamıştır.

Selçuklular Anadolu’ya belirli aralıklarla akınlar yapmışlar ve bu
akınlar neticesinde 1064 senesinde Ani Selçukluların fethettikleri bölgeler arasında yerini
almıştır. Bu fetih Ani’nin gelişimi için ne kadar önemli olduysa, Türk tarihi açısından da bir o
kadar önemli olmuştur.

Nitekim 1064 tarihinden itibaren Türklerin Anadolu’ya yerleşimleri

sağlanmış 1071 Malazgirt ile kalıcılık tesis edilmiştir. Sultan Alparslan tarafından fethedilen
Ani’nin idaresi vergi vermek şartıyla bir yerel yönetici olan Emir Ebu Menuçehr’e verilmiştir.
Böylece Ani Selçuklulara bağlı vergi ödeyen bir idare merkezi olmuştur. Bu dönemden
itibaren Ani, sosyal ve ekonomik anlamda canlılık kazanmış, şehir Selçukluların
geliştirdikleri üç unsurlu şehir modeli ile yenilenmiştir.

Ani’nin Selçuklular tarafından
fethedilmesi ile yeni bir süreç başlamış, kentin gelişimine katkılar yapılmıştır. Anadolu’nun
giriş kapısı konumunda bulunan Ani, Selçukların gelişiyle tekrardan canlılığını kazanmış ve

Ani iktisadi ve sosyal gelişmelerin yaşandığı bir yer olmuştur

Eserde Selçukluların geliştirdikleri üç unsurlu şehir yerleşim modelinin ilk kez Anadolu’da
uygulandığına dair bilgiler Ani’ye farklı bir perspektif getirmiştir. Selçukluların bölgeye
hâkim olmasıyla eski Ani yerleşim şeklinden farklı bir yerleşim şekli oluşturdukları
aktarılmaktadır.

Bu model Selçuklu şehir modeli olarak yer edinmiş ve üç unsurlu şehir yapısı
ile sistematik bir gelişmeyi açıklamıştır.

Selçuklular fetih yoluyla ele geçirdikleri kaleleri şehir yerleşimine uygunluğuna göre
çevresinde ‘Şehristan’ diye isimlendirdikleri sosyal ve ekonomik faaliyetlerle şenlendirip yeni
bir şehir modeli kurmuşlardır.

Kurdukları yeni şehrin çevresini de kuleler, ribatlar olacak

şekilde sur sistemi ile koruma altına almaktaydılar. Bu şekilde oluşturulan modelin birinci
unsuru kale, ikinci unsuru kalenin çevresinde yeni şehir yerleşimi, üçüncü unsur ise şehri
koruyan kuleler,

ribatlarla güçlendirilmiş dış sur sistemi ile şehir modeli nihai halini almıştır.
Selçukluların üç unsurlu şehir modeli Ani kalesinin fethinden sonra uygulanmaya konulmuş
ve Ani’den farklı bir Ani-Şehristan’ı kurmuşlardır. Yeniden yapılandırılan Ani-Şehristan,

Kars ve çevre bölgelerin ticaret merkezi konumuna gelmiştir

Bu aynı zamanda bölgenin İpek
ticaret yolu üzerindeki önemini daha da arttırmıştır. Bu bakımdan Ani tarih boyunca Kars ve
çevre bölgelere iktisadi canlılık katmış, bu durumunu günümüzde turistlik anlamda da devam
ettirmektedir. Bu bakımdan Anadolu’nun

İlk Selçuklu İslam Şehri Ani-Şehristan adlı eser
Kars’ın tarihi simgesi olan Ani antik kentinin tanıtımı açısından ve 1071 tarihi yerine 1064
tarihinin Anadolu Türk tarihinin başlangıcı olarak ele alınması için önemli akademik
belgelere kaynaklık etmektedir.
 

Kaynak : Dr. Sinan Gider